Εργασία της Φιλολόγου Μαρίας Μπαρούνη

Στόχος εργασίας

Στόχος του παρόντος άρθρου είναι η αναζήτηση λημμάτων στη διαχρονία της γλώσσας, από την Αρχαία στη Νέα Ελληνική με ενδιάμεσους σταθμούς. Συχνά καταφεύγουμε στην αναζήτηση της σημασιολογίας λέξεων από την Αρχαία στη Νέα Ελληνική, προσπερνώντας τα ενδιάμεσα στάδια της Κοινής Διαλέκτου ή αλλιώς Ελληνιστικής Κοινής και των Βυζαντινών χρόνων. Ως εκ τούτου, βασικός στόχος είναι να εντοπίσω και να αξιοποιήσω τις πηγές που θα δώσουν πρόσβαση στα ενδιάμεσα στάδια της Ελληνικής γλώσσας ώστε να γίνει κατανοητό πώς αλλάζει ένα λήμμα στη διαχρονία (ως προς τη σημασιολογία και τη σύνταξη μεταξύ άλλων).

Συγκεκριμένα θα εστιάσω στο τουλάχιστον και θα προσπαθήσω να κατανοήσω τη σημασιολογική και μορφολογική εξέλιξη του λεξήματος στο πέρασμα του χρόνου. Μορφολογικά ο τύπος τουλάχιστον σχηματίζεται από το ουδέτερο ενικού του οριστικού άρθρου, το, ακολουθούμενο από το ουδέτερο ενικού του υπερθετικού τύπο του επιθέτου λίγος (ἐλαχύς στα αρχαία), ελάχιστον. Ο συνδυασμός του άρθρου το με τον τύπο ελάχιστον σχηματίζουν το μονολεκτικό λήμμα τουλάχιστον. Ο τύπος αυτός προέρχεται από τη συγχώνευση του τελικού φωνήεντος ο με το αρχικό ε, το λεγόμενο φαινόμενο της κράσης (Οικονόμου, 2015).

Στη Νέα Ελληνική το τουλάχιστον είναι αμφίσημο (Nakanishi&Rullmann, 2009, Barouni 2018).

(α) Επιστημική σημασία (epistemic)

Κατά μία χρήση, το τουλάχιστον αποτελεί προσδιοριστικό μετρήσιμων στοιχείων και δηλώνει την άγνοια του ομιλητή για την ακριβή ποσότητα. Η σημασία αυτή ονομάζεται επιστημική σημασία (Nakanishi & Rullmann, ibid.). Ας δούμε το παρακάτω σενάριο για να γίνει αυτό κατανοητό:

Σενάριο 1:  Είμαι δασκάλα και οι μαθητές μου έγραψαν εξετάσεις σε ένα διαγώνισμα που αποτελούνταν από 7 ασκήσεις.  Για να περάσουν, πρέπει να λύσουν 4 ασκήσεις και πάνω. Με λιγότερες ασκήσεις αποτυγχάνουν, ενώ λύνοντας τις 7, παίρνουν άριστα. Η Άννα είναι μία από τις μαθήτριες μου. Με ρωτάς πώς τα πήγε στο διαγώνισμα. Θυμάμαι ότι έγραψε  πάνω από τη βάση, αλλά δε θυμάμαι τον ακριβή αριθμό των ασκήσεων που έλυσε. Σε αυτό το σενάριο μπορώ να εκφωνήσω:

(1) Έλυσε τουλάχιστον τέσσερις ασκήσεις.

Στο παραπάνω σενάριο ο ομιλητής/ -τρια βεβαιώνει ότι η Άννα έλυσε τέσσερις ασκήσεις, αλλά λόγω της παρουσίας του τουλάχιστον ο ομιλητής/-τρια αφήνει ανοικτό το ενδεχόμενο ότι μπορεί να έχει λύσει και περισσότερες (π.χ. 5 ή 6 ασκήσεις).

(β) Παραχωρητική σημασία (concessive)

Στη δεύτερη σημασία και χρήση του, το τουλάχιστον δεν εκφράζει κάποια άγνοια, αλλά εκφράζει τη στάση του ομιλητή/-τριας απέναντι σε ένα γεγονός. Αυτό κρίνεται ως ικανοποιητικό, ούτε ως η χειρότερη, ούτε ως η βέλτιστη επιλογή. Το υπερθετικό τουλάχιστον στο σενάριο 2 εκφράζει παραχώρηση (Nakanishi & Rullmann, ibid.).

Σενάριο 2:  Είμαι δασκάλα και οι μαθητές μου έγραψαν εξετάσεις σε ένα διαγώνισμα που αποτελούνταν από 7 ασκήσεις. Για να περάσουν, πρέπει να λύσουν 4 ασκήσεις ή περισσότερες. Με λιγότερες ασκήσεις αποτυγχάνουν, ενώ λύνοντας τις όλες παίρνουν άριστα. Πίστευα ότι η μαθήτρια μου η Άννα, θα τα πήγαινε πάρα πολύ καλά. Ωστόσο έλυσε τέσσερις ασκήσεις. Σε αυτό το σενάριο μπορώ να εκφωνήσω το εξής:

(2) Δεν τα πήγε άσχημα. Έλυσε τουλάχιστον τέσσερις ασκήσεις.

Σημειώνεται ότι αυτό το φαινόμενο δεν απαντά μόνο στην Ελληνική, αλλά το ίδιο ισχύει και στην Αγγλική με το λήμμα at least, στην Ιαπωνική με το sukunakutomo, στην Κινεζική zui-shao, στην Ισπανική al menos μεταξύ άλλων.

Το ερώτημα που τίθεται είναι αν η διαχρονική μελέτη του λήμματος τουλάχιστον μπορεί να μας διαφωτίσει στην κατανόηση των ακολούθων: α. αν μια χρήση προηγείται χρονικά έναντι της άλλης, β. αν συνδέονται οι δυο χρήσεις ή αποτελεί συμπτωματικό γεγονός, γ. πότε προέκυψε η αμφισημία.

Στο παρόν άρθρο θα παρουσιάσω τα ευρήματα της αναζήτησης και θα αναδείξω το βαθμό δυσκολίας στην αναζήτηση της διαχρονίας μιας λέξης μέσα από τις διαθέσιμες ηλεκτρονικές πηγές.

Μεθοδολογία

Για να απαντηθούν τα παραπάνω, πραγματοποιήθηκε αναζήτηση σε ηλεκτρονικές πηγές και σε σώματα κειμένων. Συγκεκριμένα για την αρχαία Ελληνική έγινε αναζήτηση του τύπου τουλάχιστον στο Thesaurus Linguae Graecae, το οποίο δίνει πρόσβαση στα εξής λεξικά:

1. Liddell-Scott-Jones Lexicon (LSJ)
2. Middle Liddell-Scott
3. Diccionario Griego–Español (DGE)
4. Powell
5. Bauer
6. Triantafyllides (για τα Νέα Ελληνικά)

Πρέπει να σημειωθεί ότι ο ερευνητής/-τρια πρέπει να έχει κάνει Εγγραφή στο TLG και Είσοδο με τα στοιχεία του Λογαριασμού του/της ώστε να έχει πρόσβαση στα Λεξικά. Η εγγραφή για τη χρήση αυτή παρέχεται δωρεάν.

Επίσης, έγινε αναζήτηση στις παρακάτω πηγές για τη Μεσαιωνική Ελληνική:

7. Ηλεκτρονικό λεξικό της Μεσαιωνικής Ελληνικής του Κριαρά (από την Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα)
8. Λεξικό του Trapp (καλύπτει την περίοδο από τον 4^ο-15^ο αιώνα μ.Χ.) μέσω του TLG
9. Λεξικό του Ε.Α.Sophocles μέσω της Ψηφιακής Βιβλιοθήκης Νεοελληνικών Σπουδών Ανέμη

Για μια αναλυτική παρουσίαση αντιπροσωπευτικών λεξικών της Μεσαιωνική Ελληνικής, ο αναγνώστης μπορεί να μεταβεί στην Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα στο σύνδεσμο Λεξικά της Μεσαιωνικής Ελληνικής Γλώσσας, Αντιπροσωπευτικά λεξικά της Μεσαιωνικής Ελληνικής γλώσσας.

Για τη Νέα Ελληνική, πραγματοποιήθηκε έρευνα στις ακόλουθες ηλεκτρονικές πηγές:

10. Σώμα Ελληνικών Κειμένων (ΣΕΚ)

11. Εθνικός Θησαυρός Ελληνικής Γλώσσας (ΕΘΕΓ)

 

Ευρήματα-Αποτελέσματα

Ξεκινώντας από τo Thesaurus Linguae Graecae, ο ερευνητής μπορεί να δημιουργήσει έναν λογαριασμό δωρεάν που του επιτρέπει σε ένα βαθμό την αξιοποίηση των ηλεκτρονικών πηγών. Με την περιορισμένη αλλά δυνατή σε έναν ικανοποιητικό βαθμό πρόσβαση αυτή, μεταβαίνουμε από το μενού στην επιλογή Lexica όπου μας δίνεται η ηλεκτρονική πρόσβαση σε λεξικά. Εκεί, μέσω της αυτόματης συμπλήρωσης, δηλαδή των προεπιλογών από τη λίστα των λημμάτων, επιλέγουμε το πρώτο διαθέσιμο λεξικό το Liddell-Scott-Jones Lexicon (LSJ). Στο πεδίο της αναζήτησης γράφουμε τον τύπο ἐλάχιστος, ‑η, ‑ον, καθώς δε δίνεται η επιλογή του τύπου τοὐλάχιστον από την υπάρχουσα λίστα των λημμάτων. Στο λήμμα αυτό εντοπίζουμε τον τύπο τοὐλάχιστον στη σημασία ΙΙ.

Προχωράμε στην επαλήθευση της σημασίας του τοὐλάχιστον. Όπως μπορούμε να δούμε στην Εικόνα 1, δε γίνεται διαφοροποίηση στο LSJ από τον τύπο τὸ ἐλάχιστον ο οποίος, όμως, δε μας δίνει την αμφισημία στα Νέα Ελληνικά. Το LSJ παρέχει τη δυνατότητα να μεταβεί ο ερευνητής στα αντίστοιχα χωρία των συγγραφέων όπου επιβεβαιώνεται η εκάστοτε σημασία που δίνεται χάρη στους υπερσυνδέσμους. Η δυνατότητα αυτή βοηθά στον έλεγχο της σημασίας του τύπου που ερευνούμε, του περιβάλλοντος, της συντακτική θέσης μεταξύ άλλων. Από τους συνδέσμους του LSJ μπορεί κανείς να διαπιστώσει ότι υπάρχει ήδη στην Αρχαία Ελληνική η επιστημική σημασία του τοὐλάχιστον (Barouni, προσεχώς).

Προχωρώντας στο Middle Liddell-Scott, μέσω της Ψηφιακής Βιβλιοθήκης Perseus, δίνεται η σημασιολογία του τύπου, αλλά οι παραπομπές δεν είναι ακριβείς, δίνεται μόνο ο συγγραφέας και δεν υπάρχουν υπερσύνδεσμοι ώστε να μπορεί ο ερευνητή να μεταβεί στο αντίστοιχο χωρίο, γεγονός περιοριστικό. Επίσης, δε διακρίνεται ο τύπος τοὐλάχιστον από τον τύπο ἐλάχιστος κατά την αναζήτηση. Ενώ, δηλαδή, αναγνωρίζεται ο τύπος τοὐλάχιστον, τελικά η αναζήτηση παραπέμπει στον τύπο ἐλάχιστος, όπως μπορούμε να δούμε στο σύνδεσμο Greek Word Study Tool του Perseus και αποτυπώνεται στην εικόνα 2.

Να σημειωθεί, όμως, ότι η πλατφόρμα δίνει τη δυνατότητα αναζήτησης της συχνότητας ενός λεξήματος. Ως εκ τούτου, ενώ δεν μπορεί να αναζητηθεί αποκλειστικά ο τύπος τοὐλάχιστον και η συχνότητα του, μπορεί να αναζητηθεί στο corpus του Perseus (στο σύνδεσμο: Word frequency information for ἐλάχιστος), το λέξημα ἐλάχιστος. Στην Εικόνα 3 αποτυπώνεται ένα μέρος της αναζήτησης, καθώς η λίστα συνεχίζεται:

Στον παραπάνω πίνακα απαντούν όλες οι εκδοχές του λήμματος, επομένως ο ερευνητής πρέπει να ψάξει μία προς μία τις παραπομπές ώστε να εντοπίσει το τοὐλάχιστον και τη σημασία του. Τα δεδομένα του Middle Liddell-Scott μας δίνουν πρόσβαση μέχρι τον 1^ο αιώνα π.Χ. (βλ. έργο του Στράβωνα). Ωστόσο, δεν είναι βέβαιο ότι στις πηγές του 1ου αιώνα π.Χ. θα υπάρχει ο τύπος τοὐλάχιστον καθώς μπορεί να αναφέρεται σε κάποιον άλλο τύπο του επιθέτου. Επομένως, το εγχείρημα εύρεσης της σημασίας με τον προαναφερθέντα τρόπο απαιτεί αρκετό χρόνο και ίσως να μη φέρει και το επιθυμητό αποτέλεσμα,

Η αναζήτηση στο επόμενο λεξικό, το Diccionario Griego–Español (DGE), γίνεται μέσω του θετικού βαθμού ἐλαχύς, -εια, -ύ. Το θετικό είναι ότι το συγκεκριμένο λεξικό παρέχει πληροφορίες και για τη ρίζα του επιθέτου ( *H₁ln̥g^u̯– ). Οι παραπομπές που δίνει είναι ίδιες με του LSJ και μάλιστα λιγότερες, χωρίς τη δυνατότητα μετάβασης στο χωρίο.

Στη συνέχεια, το λεξικό του J. Enoch Powell παρέχει τη δυνατότητα μετάβασης στο χωρίο, αλλά οι παραπομπές επικαλύπτονται από το LSJ και μάλιστα είναι λιγότερες αφού το εν λόγω λεξικό αφορά στον Ηρόδοτο. Επομένως, υπάρχει μία παραπομπή μόνο στον τύπο τὸ ἐλάχιστον, διαθέσιμο, εφόσον κάποιος έχει συνδεθεί στο TLG, στον παρακάτω σύνδεσμο: http://stephanus.tlg.uci.edu/Iris/demo/lexica.jsp#qid=40489&ql=E)LA%2FXISTOS%2C%20-H%2C%20-ON&q=%E1%BC%90%CE%BB%CE%AC%CF%87%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%82%2C%20%E2%80%91%CE%B7%2C%20%E2%80%91%CE%BF%CE%BD&usr_input=greek

Κατόπιν, στο λεξικό του Bauer, δίνεται μόνο η σημασία του επιθέτου στην Αγγλική, χωρίς κάποια παραπομπή. Δε γίνεται καμία ειδική αναφορά στο τοὐλάχιστον, άρα ούτε και στη σημασία του.

Στο τελευταίο λεξικό που ολοκληρώθηκε η έρευνα, αυτό του Τριανταφυλλίδη δεν είναι δυνατό να αναζητηθεί ο τύπος τουλάχιστον. Ενώ δηλαδή γράφουμε στην μπάρα αναζήτησης του TLG τον τύπο τουλάχιστον και κατόπιν επιλέγουμε του λεξικό Triantafyllides, το λεξικό  παραπέμπει στον τύπο ελάχιστος,-η,ο, όπως διακρίνουμε στην Εικόνα 4.

Ωστόσο, δίνεται η δυνατότητα στην μπάρα αναζήτησης του ίδιου του Λεξικού (μέσα πάντα από το TLG) να αναζητήσει κάποιος τη λέξη τουλάχιστο(ν) και να μεταβεί εκεί (βλ. εικόνα 5).

Όπως φαίνεται και στην Εικόνα 5, παρατίθενται και οι δύο βασικές σημασίες: α) η επιστημική « (με απόλ. αριθμτ.) το λιγότερο, το κατώτατο όριο: Θα κοστίσει τουλάχιστον εκατό χιλιάδες, αν όχι περισσότερο. τουλάχιστον δέκα άτομα σκοτώθηκαν. Εξυπηρέτηση τουλάχιστον πεντακοσίων ατόμων. Πέντε κουταλιές τουλάχιστον.» και β) η παραχωρητική «με την έννοια της παραχώρησης Πες μας τουλάχιστον τι απέγινε. Nα είχαν λίγο σεβασμό τουλάχιστον, έστω και λίγο. »

Εικόνα 5

Το TLG, επίσης, δίνει τη δυνατότητα πλοήγησης μέσω της έρευνας κειμένων (browse text) από το μενού μπορεί να μεταβεί κανείς και σε όλα τα χωρία που συναντάται ο τύπος. Ωστόσο και πάλι θα πρέπει να επιλεγεί το επίθετο, ελάχιστος, -η, ον και από εκεί να επιλεγεί εκ νέου ο τύπος τουλάχιστον:

Με βάση τα παραπάνω, αντιλαμβανόμαστε ότι είναι δυνατή η έρευνα γύρω από έναν τύπο με τις διαθέσιμες ηλεκτρονικές πηγές στην περίοδο της Αρχαίας και της Νέας Ελληνικής. Μάλιστα, δίνεται και δυνατότητα μετάβασης στα χωρία που απαντά ο τύπος, γεγονός που καθιστά πιο ασφαλή και επαρκή την έρευνα.

Προχωρώντας στη Μεσαιωνική Ελληνική, επιχειρήθηκε να ελεγχθεί η σημασία και χρήση στο Mεσαιωνικό Λεξικό του Κριαρά που είναι διαθέσιμο διαδικτυακά μέσω της Πύλης για την Ελληνική Γλώσσα. Από την Μεσαιωνική Ελληνική στο Μενού, γράφουμε τη λέξη τουλάχιστον στην μπάρα αναζήτησης. Το αποτέλεσμα είναι άκαρπο γιατί ηλεκτρονικά είναι διαθέσιμα αυτή τη στιγμή μέχρι και ο τόμος ΙΣΤ΄ που σταματά στο γράμμα Π (από το λήμμα περιδιαβάζω μέχρι το λήμμα πνεύμονας), αλλά και σε έντυπη μορφή η έκδοση έχει φθάσει μέχρι και τον τόμο ΚΑ΄ που σταματά στο σίγμα (λήμμα σταμεζένιος – συνεορτάζω). Επομένως, δεν είναι δυνατή η εύρεση του τύπου τουλάχιστον στο Μεσαιωνικό Λεξικό του Κριαρά. Ωστόσο, να σημειωθεί ότι αν επιλεγεί να γίνει αναζήτηση και στο σώμα των λημμάτων, τότε έχουμε το ακόλουθο αποτέλεσμα:

Η επόμενη αναζήτηση πραγματοποιήθηκε στην Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Νεοελληνικών Σπουδών Ανέμη του Πανεπιστημίου Κρήτης όπου δίνεται η δυνατότητα να κατεβάσει κάποιος το μεσαιωνικό λεξικό του Ε. Α. Sophocles (1914). Ωστόσο ούτε σε αυτό περιλαμβάνεται ο τύπος τουλάχιστον είτε στο γράμμα Τ, είτε στον υπερθετικό του επιθέτου ελάχιστος.

Τέλος, ούτε η αναζήτηση στο λεξικό του Trapp, Lexikon zur byzantinischen Gräzität (LBG), μέσω του TLG και πάλι, έφερε καρπούς, καθώς η online πρόσβαση σταματά στο λήμμα ταριχευτικός όπως διακρίνεται στην Εικόνα 8.

Διαθέσιμο στον παρακάτω σύνδεσμο, μέσω TLG: http://stephanus.tlg.uci.edu/lbg/#eid=1&context=lsj

Επομένως, η αναζήτηση στα Λεξικά της Μεσαιωνικής Ελληνικής, υπήρξε άκαρπη. Προχωρώντας σε ένα από τα ανοιχτά σε όλους διαθέσιμα Σώματα Κειμένων της Ελληνικής, το Σώμα Κειμένων της Ελληνικής Γλώσσας, διαπιστώνουμε ότι απαντά ο τύπος τουλάχιστον 1000 φορές, όπως φαίνεται παρακάτω. Για την αναζήτηση σε λεξικό βλέπε παραπάνω την Εικόνα 5 στο λεξικό Triantafyllides/Τριανταφυλλίδης (μέσω του TLG). Επομένως, ο ερευνητής/-τρια μπορεί να ελέγξει τις χρήσεις σε αρκετά περιβάλλοντα.

Η αναζήτηση στον Εθνικό Θησαυρό της Ελληνικής Γλώσσας, μας δίνει τη δυνατότητα εύρεσης της λέξης ή του λήμματος και στατιστικά της χρήσης τους. Έτσι, αν συμπληρώσουμε τη λέξη τουλάχιστον μας δίνονται 50 περιπτώσεις που εμφανίζεται (βλ. Εικόνα 10), ενώ τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι απαντά 14,568 φορές (Βλ. Εικόνα 11). Επομένως, παρέχεται αρκετό υλικό για τα Νέα Ελληνικά.

 

Συμπερασματικά, αντιλαμβανόμαστε ότι οι ηλεκτρονικές πηγές μας προσφέρουν κάποιες πληροφορίες, αλλά αυτές αφορούν κυρίως στην Αρχαία Ελληνική και τη Νέα Ελληνική, ενώ η πρόσβασή μας στη Μεσαιωνική Ελληνική ήταν περιορισμένη από τις διαθέσιμες ηλεκτρονικές πηγές, καθώς τα περισσότερα λεξικά δεν είναι διαθέσιμα σε ηλεκτρονική μορφή. Από τα δεκατρία Λεξικά της Μεσαιωνικής Ελληνικής που αναφέρονται στην Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα, μόλις δύο είναι και σε ηλεκτρονική μορφή [10] όπως είδαμε (π.χ. Κριαρά, Trapp. Ωστόσο, ούτε το λεξικό του Trapp το οποίο αναφέρεται στην Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα φαίνεται να είναι διαθέσιμο και σε ηλεκτρονική μορφή), ενώ δεν έχει ολοκληρωθεί η πρόσβαση σε όλα τα λήμματα στα λεξικά που είναι ηλεκτρονικά διαθέσιμα. Συμπτωματικά, ο τύπος που αναζητούμε είναι εκτός των διαθέσιμων επιλογών. Ως εκ τούτου, ο ερευνητής που θέλει να μελετήσει το τουλάχιστον στη διαχρονία θα πρέπει να ερευνήσει τα λήμματα στις έντυπες μορφές των λεξικών για να μπορέσει να διεξαγάγει την έρευνά του.

 

Συμπεράσματα

Ο ερευνητής έχει στη διάθεσή του εργαλεία που μπορεί να αξιοποιήσει ώστε να διεξάγει σε έναν ικανοποιητικό βαθμό την έρευνά του. Ωστόσο, η έρευνα συναντά δυσκολίες όταν φθάνουμε στην Μεσαιωνική Ελληνική όπου δεν έχει ολοκληρωθεί η πρόσβαση στα λεξικά, αλλά ούτε είναι επαρκείς οι πηγές.

Ως εκ τούτου, καταλήγουμε ότι η έρευνα δεν είναι ολοκληρωμένη στην περίπτωση που διεξάγεται με βάση μόνο τις διαθέσιμες ηλεκτρονικές πηγές, πόσο μάλλον όταν το λήμμα που ζητείται δε συμπεριλαμβάνεται στους διαθέσιμους τόμους ή σελίδες του εκάστοτε ηλεκτρονικού λεξικού. Επιπρόσθετα, είναι επιτακτική ανάγκη να διερευνήσει ο ίδιος ο ερευνητής/-τρια Σώματα Κειμένων της Μεσαιωνικής Εποχής ώστε να αποκτήσει ολοκληρωμένη εικόνα του τύπου που διερευνά. Η πρόσβαση αυτή πραγματοποιείται εύκολα σε Σώματα Κειμένων της Αρχαίας και της Νέας Ελληνικής, αλλά όχι επαρκώς στην περίοδο της Μεσαιωνικής. Τέλος, να μην ξεχνάμε ότι σε όλη τη συζήτηση έχουμε αφήσει στην άκρη τα Ομηρικά Λεξικά που θα μπορούσαν να εμπλουτίσουν τη συζήτησή μας στην προσπάθεια της διαχρονικής μελέτης ενός τύπου.

Αναφορικά με το τουλάχιστον από το οποίο ξεκινήσαμε την έρευνά μας, δεν είμαστε σε θέση να δώσουμε απάντηση για την αμφισημία που προκύπτει από τη χρήση του. Δεν έχουμε δηλαδή επαρκείς πληροφορίες από την έρευνα μας σχετικά με την διττή σημασία, πότε πρωτοεμφανίστηκε, σε ποια περιβάλλοντα, κτλ. Ωστόσο, αυτό που είδαμε είναι ότι στα λεξικά της Αρχαίας καταγράφεται η επιστημική σημασία (βλ. σχετικά Εικόνα 1). Τα υπόλοιπα ερωτήματα αισιοδοξούμε να απαντηθούν αφού θα έχει προηγηθεί μελέτη και έρευνα σε Σώματα Κειμένων, καθώς και στις έντυπες εκδόσεις των προαναφερθέντων λεξικών. Απομένει, επίσης, να διαπιστώσουμε σε επόμενη έρευνα αν θα υπάρξουν περισσότερα ηλεκτρονικά εργαλεία στη διάθεση των ερευνητών για μια εμπεριστατωμένη μελέτη.

 

Βιβλιογραφία

Barouni, M. (2018). Topics in the Syntax-Semantics of Greek Particles. Διδακτορική διατριβή. Πανεπιστήμιο Κρήτης.

Barouni, M. (προσεχώς). Τουλάχιστον: μια διαχρονική προσέγγιση.

Horrocks, G. (2014). Ouk Ismen Ouden: Negative Concord and Negative Polarity in the History of Greek. Journal of Greek Linguistics 14(1), 43–83.

Nakanishi, K., & Rullmann, H. (2009a). Epistemic and concessive interpretations of at least. Slides for a paper presented at Meeting of Semanticists Active In Canada. University of Ottawa.

Οικονόμου, Μ. (2015).  Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής Γυμνασίου-Λυκείου. Διόφαντος.

Sophocles, E.A. (1914). Greek lexicon of the Roman and Byzantine periods (from B.C. 146 to A.D. 1100). Cambridge: Harvard University Press.