Εργασία των φιλολόγων Αγγελικής Ταρσινού και Χριστίνας Σιδέρη

Η διαφωνία του Κωνσταντίνου με τον Βενιζέλο που οδήγησε στον Εθνικό Διχασμό

Στόχοι:

• Να γίνουν γνωστοί οι λόγοι που υπαγόρευαν τη συγκεκριμένη πολιτική από την πλευρά του βασιλιά Κωνσταντίνου.
• Να ερευνηθούν οι σχέσεις του στέμματος:

– με τον λαό

– με τον στρατό

– με τη Γερμανία

• Να ερμηνευθεί η τακτική που ακολούθησε ο Κωνσταντίνος πριν και μετά το κίνημα της Εθνικής Άμυνας.
• Να ερευνηθούν τα γεγονότα του Νοεμβρίου του 1916.

Ξεκινήσαμε την ερευνά μας από τις ψηφιακές πηγές στο wiki του εργαστηρίου. Αρχικά ανοίξαμε τα openarchives.gr. Εκεί βρήκαμε ένα σύνολο βιβλιογραφίας που μας φάνηκε ενδιαφέρουσα και την παραθέτουμε παρακάτω, αλλά κανένα από αυτά δεν υπήρχε σε ψηφιακή μορφή κι έτσι δεν μπορέσαμε να δούμε και να κρίνουμε το περιεχόμενό τους.

1. Ο εθνικός διχασμός: η άλλη διάσταση / Δημήτρης Μιχαλόπουλος
   Αθήνα: Τροχαλία, 1997
2. Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος και ο εθνικός διχασμός
   Αθήνα: Ταλώς, [200.;-]
3. Ανάπτυξη της πολιτικής πόλωσης στον πρώτο εθνικό διχασμό: το εθνικό ζήτημα μέσα από τον αθηναϊκό τύπο της περιόδου 1914-1916 / Νικόλαου Δημητριάδη
   Αθήνα: [χ.ε.], 2012
4. Ο εθνικός διχασμός: Βενιζέλος και Κωνσταντίνος / Α. Κοτζιάς
   Αθήναι: Φυτράκης , [197-] . – (Τα Φοβερά Ντοκουμέντα, 10)
5. Εθνικός διχασμός και μαζική οργάνωση: 1. Οι Επίστρατοι του 1916
   Αθήνα: Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 1996. – (Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία )
6. Διχασμός 1916-1919: ημερολόγιο / Φιλίππου Στεφ. Δραγούμη
   Αθήνα; Γιάννινα: Δωδώνη, 1995
7. Κωνσταντίνος και Βενιζέλος: ο Εθνικός Διχασμός / Γεωργίου Μ. Μελά, μεταγραφή, επιμέλεια, εισαγωγή: Όθων Τσουνάκος.
   Αθήνα: Αρχιπέλαγος, 1999 . – (Ιστορική Βιβλιοθήκη (Αρχιπέλαγος), 3)
8. Εθνικός Διχασμός, 1916-1917: Ο Κωνσταντίνος, ο Βενιζέλος και το ”Ανάθεμα” / επιμέλεια έκδοσης Βασ. Καρδάσης, Αρτ. Ψαρομήλιγκος
9. Κωνσταντίνος Ζαβιτζιάνος, Αι αναμνήσεις του εκ της ιστορικής διαφωνίας βασιλέως Κωνσταντίνου και Ελευθερίου Βενιζέλου όπως την έζησε (1914-1922), τόμ. 1, Αθήνα 1946.
10. Γιώργος Θ. Μαυρογορδάτος, 1915 – Ο Εθνικός Διχασμός, εκδ. Πατάκη, Αθήνα, 2015
11. Γ. Θ. Μαυρογορδάτος, «Τα σπέρματα του διχασμού», Η Ελλάδα των Βαλκανικών Πολέμων, 1910-1914, Εταιρεία Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου, Αθήνα 1993, σσ. 227-232.
12. Παύλος Πετρίδης (επιμ.), Γεωργίου Μ. Μελά. Ο Κωνσταντίνος. Αναμνήσεις του πρώην Γραμματέως του, εκδ. University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2000
13. Γιάννης Γ. Μουρέλος, Τα “Νοεμβριανά” του 1916, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, 2007
14. Ιωάννης Μουρέλος, “Η προσωρινή Κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης και οι σχέσεις της με τους Συμμάχους (1916-1917)”, Μνήμων, τόμος Η΄, Αθήνα 1980-1982.

• Στη συνέχεια αποφασίσαμε ν΄ανοίξουμε τη wikipedia στο λήμμα “εθνικός διχασμός” και εκεί επισκεφθήκαμε:

α) τον σύνδεσμο για τον Κωνσταντίνο και βρήκαμε επιπρόσθετα την παρακάτω βιβλιογραφία:

1. Γεώργιος Μελάς, Ο Κωνσταντίνος – Αναμνήσεις του πρώην γραμματέως του, University Studio Press, Αθήνα 2000.

2. Ντριώ Εδουάρδου “Βασιλιάς Κωνσταντίνος”, Εκδόσεις Στέμμα 2015.

β) τον σύνδεσμο για τους Επίστρατους με την παρακάτω βιβλιογραφία:

1. Διβάνη, Λ. (2014). Η «ύπουλος θωπεία». Ελλάδα και ξένοι, 1821 – 1940. Αθήνα: Καστανιώτης.
2. Κωστής, Κ. (2013). Τα κακομαθημένα παιδιά της Ιστορίας. Η διαμόρφωση του νεοελληνικού κράτους, 18ος – 21ος αι.. Αθήνα: Πόλις,
3. Μαυρογορδάτος, Γ. (1996). Εθνικός διχασμός και μαζική οργάνωση. 1.Οι Επίστρατοι του 1916. Αθήνα: Αλεξάνδρεια, σελ. 17, 25, 26, 44. 66. 98, 135, 141.
4. Βεντήρης, Γ. «Η Ελλάς του 1910 – 1920. Ιστορική μελέτη», τ. Β. Αθήνα: Ίκαρος, σελ. 227.

Η επόμενη κίνησή μας ήταν να ψάξουμε στο Google Μελετητής. Εκεί βρήκαμε και πάλι ενδιαφέρουσα βιβλιογραφία όπως:

α) Σιήκκη, Β. (2015). Οι ελληνικές πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις την περίοδο 1915-1935: Ο Εθνικός Διχασμός και οι κοινωνικές και οικονομικές συνέπειές του.

β) ΜΑΡΚΕΤΟΣ, Σ. (1998). Δημήτρης Μιχαλόπουλος, Ο Εθνικός Διχασμός. Η άλλη διάσταση. Μνήμων, 20, 320-332.

γ) Petsalēs-Diomēdēs, Nikolaos. Hē Hellada tōn dyo kyvernēseōn, 1916-17: kathestōtika, diplōmatika kai oikonomika provlēmata tou ethnikou dichasmou. Vol. 16. Ekdoseis Philippotē, 1988.

Για τα ιστορικά γεγονότα της εποχής πολύ κατατοπιστική η σελίδα του Ι.Μ.Ε. για την εσωτερική πολιτική της Ελλάδας:

Τα κρίσιμα χρόνια του εθνικού διχασμού (1915 – 1917).

Παρουσιάζει συνοπτικά το ιστορικό πλαίσιο, παραπέμπει σε βιβλιογραφία, φωτογραφικό υλικό, sitemap, ημερολόγιο με τα σημαντικότερα γεγονότα ανά έτος.

Η διατριβή της Δέσποινας Παπαδημητρίου (1991, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)), Ο τύπος και ο διχασμός: 1914-1917 εξαιρετικά διεξοδική. Στο 1ο κεφ. διατυπώνονται οι διαφορετικές θέσεις που εκφράστηκαν από Βενιζέλο – Κωνσταντίνο για το εξωτερικό ζήτημα το διάστημα Ιούλιος 1914-Νοέμβριος 1915. Στο 2ο κεφ. αναλύεται η διαχείριση της εξωτερικής πολιτικής από τις αντιβενιζελικές κυβερνήσεις (Νοέμβριος 1915-Ιούνιος 1917). Στο 3ο κεφ. παρουσιάζεται εμπεριστατωμένα η πολιτειακή διαμάχη αυτής της περιόδου, οι κοινωνικοπολιτικές αντιθέσεις, καθώς και ο ρόλος του στέμματος στην εκλογική αντιπαράθεση και η άσκηση των βασιλικών προνομίων. Τέλος στο 6ο κεφ. η συγγραφέας ερμηνεύει την πολιτική μυθολογία της αντιβενιζελικής παράταξης.

Για την εποχή που μελετάμε απαραίτητη η αναφορά σε:

1. Πηνελόπη Δέλτα: Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος: ημερολόγιο, αναμνήσεις, μαρτυρίες, αλληλογραφία (1978)
2. Πηνελόπη Δέλτα: Ίωνας Δραγούμης: ημερολόγιο, αναμνήσεις, μαρτυρίες, αλληλογραφία (1978).

Στη συνέχεια ασχοληθήκαμε με αναζήτηση πρωτογενών πηγών. Βρήκαμε:

ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ από την ΕΘΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ (τις οποίες δεν μπορέσαμε να αποθηκεύσουμε όμως στο Ζotero):

ΕΜΠΡΟΣ: (μάλλον αντιβενιζελική) έχει τα φύλλα των χρονολογιών που εξετάζουμε.

ΣΚΡΙΠ: (φιλοβασιλική)

*Δεν υπάρχουν όλα τα φύλλα: υπάρχουν κάποια του 1915, μετά εμφανίζονται φύλλα τον Ιούνιο του 1916 και στη συνέχεια λείπουν φύλλα.

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ: (φιλοβενιζελική)

μέχρι το 1913 αρκετά ενημερωμένη σε φύλλα αλλά μετά τον Νοέμβριο απουσιάζουν φύλλα.

Προβλήματα που αντιμετωπίσαμε από την διαδικτυακή αναζήτηση των εφημερίδων:

Ο τρόπος που είναι ψηφιοποιημένες οι εφημερίδες δεν διευκολύνει την έρευνα. Η αναζήτηση των σχετικών δημοσιευμάτων καθίσταται χρονοβόρα, επειδή βασίζεται μόνο σε χρονολογική σειρά και όχι θεματική. Επίσης, έχουν αποθηκευτεί ως εικόνες, σε αρκετά σημεία είναι δυσδιάκριτες, υπάρχει πρόβλημα στη λήψη τους και έπρεπε να γίνει εξαντλητικός έλεγχος ανά ημερομηνία, αν υπήρχαν τα αντίστοιχα φύλλα.

Η αναζήτηση στον Συλλογικό Κατάλογο Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών και η επιλογή στο θέμα: “Κωνσταντίνος Α΄” έδωσε μια ενδιαφέρουσα βιβλιογραφία για την περίοδο που εξετάζουμε:

1. Mon ami le Roi: la verite sur Constantin de Grece / Luc Valti. Paris: Les Editions de France, 1938
   2. Constantine I and the Greek people / by Paxton Hibben. New York: Century Co., 1920
   3. Constantin detrone: les evenements de Grece, Fevrier-Aout 1917 / Robert Vaucher. Paris: Perrin, 1918
   4. The story of King Constantine as revealed in the Greek white book, / by J. Selden Willmore. London, New York [etc.] : Longmans, Green and co., 1919
   5. Ex-King Constantine and the war / by George M. Melas. London : Hutchinson & Co., [1920]
   6. Constantine, king of the Hellenes: An outline of his personality and life / Dimitris Michalopoulos Αθήναι: [χ.ε.], 2004
   7. Le Basileus Constantin ΧΙΙ heror et martyr / Edouard Driault. Paris : Libraire du Recueil Sirey, 1936
   8. Τα “Νοεμβριανά” του 1916: από το αρχείο της μεικτής επιτροπής αποζημιώσεων των θυμάτων / Γιάννης Γ.Μουρέλος. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη, 2007 . – (Θεωρητικές επιστήμες Νεότερη και σύγχρονη ιστορία, 23)

Η Βιβλιοθήκη της Βουλής διαθέτει 9 τίλους σχετικούς με τον “εθνικό διχασμό”. Οι περισσότεροι έχουν ήδη επισημανθεί πιο πάνω ως βιβλιογραφία, απαριθμούμε τους επιπλέον παρακάτω:

1. Μπαρμπής, Κώστας Ν. Εθνικός διχασμός: αίτια-ένοχοι-συνέπειες, Θεσσαλονίκη: Ερωδιός 2002
2. Πασσάς, Ιωάννης Δ., 1899- Ο Παγκόσμιος Πόλεμος και ο εθνικός διχασμός, Αθήναι: Εκδόσεις “Ημερησίου Κήρυκος”, 1935.
3. Ο εθνικός διχασμός Βενιζέλος και Κωνσταντίνος [Αθήναι]: [Τύπος], [19–]

(Τα αντίτυπα διατίθενται από τη βιβλιοθήκη και έτσι δεν μπορούμε να έχουμε ηλεκτρονική πρόσβαση σε αυτά).

• Ένα έργο που αφορά και την περίοδο που εξετάζουμε και προσφέρει πλούσιο υλικό γιατί αναφέρεται  και σε πρωτογενείς πηγές (επιστολές, αποσπάσματα από την Εφημερίδα των Συζητήσεων της Βουλής, απομνημονεύματα και πολλά ακόμα) αλλά και σ’ ένα πλήθος δευτερογενών είναι το έργο του

Gunar Hering, Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα 1821-1936, μετάφραση Θόδωρος Παρασκευόπουλος.

Πηγή με τα ψηφιακά μεταδεδομένα: Ψηφιακή βιβλιοθήκη Ανέμη

Γι’ αυτό το βιβλίο έχει κάνει μελέτη ο Νίκος Ε. Καραπαδίκης με δημοσίευσή της στο ψηφιακό περιοδικό Σύγχρονα Θέματα το οποίο αναζητήσαμε στην ψηφιακή βιβλιοθήκη του Παντείου Πανεπιστημίου Πάνδημος

Λέξεις κλειδιά: Διχασμός, Βενιζέλος, Κωνσταντίνος Α΄

Την εργασία επιμελήθηκαν οι φιλόλογοι Αγγελική Ταρσινού και Χριστίνα Σιδέρη