The Battle of Navarino, 20 October 1827, Reinagle, George Philip, Oil painting

Έρευνα του φιλολόγου Ιωάννη Προδρόμου Κουμουνδούρου, Ιστορικού, ΜΑ 

Στόχος – Μεθοδολογία της έρευνας

Η παρούσα δημοσίευση αποτελεί μέρος μελέτης ευρύτερης θεματικής, η οποία αφορά την πρόσληψη της Ελληνικής Επανάστασης από τον βρετανικό Τύπο καθ’ όλη τη διάρκεια του 19^ου αιώνα. Σε μια εποχή ανάπτυξης μιας δημόσιας σφαίρας διαλόγου και ανταλλαγής απόψεων η οποία δεν ορίζεται πλέον από τα κράτη, διαμορφώνεται μια νέα κοινωνικότητα, με νεωτερικά χαρακτηριστικά, που διαφοροποιείται συχνά από την προσδιορισμένη πολιτική εξουσία. Ο Τύπος, προοδευτικά, καθίσταται μηχανισμός όχι μόνο μετάδοσης πληροφοριών, αλλά και διαμόρφωσης της κοινής γνώμης. Επ’ αυτής αποπειράται να ερευνήσει και η παρούσα δημοσίευση, εστιάζοντας ειδικότερα στους πολιτικούς διαξιφισμούς που προκάλεσε στα δύο βρετανικά Κοινοβούλια η ναυμαχία του Ναβαρίνου.

Το ερευνητικό υλικό αποτελούν ο Βρετανικός ημερήσιος και περιοδικός Τύπος από το 1828 ως το τέλος του 19^ου αιώνα. Συνολικά τα έντυπα είναι ψηφιοποιημένα και προσβάσιμα από τον ιστότοπο του Αρχείου του Βρετανικού Τύπου. Ακόμη, ερευνήθηκαν οι ιστότοποι των αρχείων των εφημερίδων The Times, The Guardian και The Observer, τρία έντυπα από τα ευρύτερης κυκλοφορίας την ερευνητέα εποχή, που όμως δεν περιλαμβάνονται στον προαναφερθέντα ενιαίο κατάλογο.

Το πρωτογενές αρχειακό υλικό το οποίο αξιοποιήθηκε στη συγκεκριμένη δημοσίευση[1]:

• British Newspaper Archive, https://www.britishnewspaperarchive.co.uk/
• The Guardian, The Observer, archive, https://theguardian.newspapers.com
• The Times archive, https://www.thetimes.co.uk/archive/

Τα στοιχεία των εντύπων καταχωρήθηκαν συστηματικά από τον συγγραφέα της παρούσης και δημιουργήθηκε μια βάση δεδομένων περιλαμβάνοντας ημερομηνία, αριθμό και τόπο έκδοσης, αριθμό σελίδας, περίληψη του περιεχομένου, είδος εντύπου καθώς και τον πολιτικό του προσανατολισμό.

 

Η Έρευνα

Την επαύριον του Ναβαρίνου. Οι κοινοβουλευτικές συζητήσεις μέσα από τις βρετανικές εφημερίδες

 

Τα δημοσιεύματα στη Μεγάλη Βρετανία, που αφορούν τη ναυμαχία του Ναβαρίνου εκκινούν στις 30 Ιανουαρίου 1828[2], την επομένη της έναρξης των εργασιών της Βουλής, με την ανάγνωση του «Λόγου του Βασιλιά»[3]. Ο λόγος μετεφέρθη προς ανάγνωση στο κοινοβούλιο, από τον Υπουργό των Οικονομικών Henry Goulburn, τον Αρχιεπίσκοπο του Canterburry, το λόρδο του Shaftezbury και το λόρδο του Ellenborough.

Για μια πληρέστερη κατανόηση των αντιδράσεων που προκλήθηκαν, είναι χρήσιμο να υπομνηθεί, ότι ο βασικός στόχος της βρετανικής πολιτικής στην Ανατολική Μεσόγειο ήταν η διατήρηση της ισορροπίας δυνάμεων και η ανάσχεση της Ρωσικής επιρροής. Με αυτά τα δεδομένα γίνεται κατανοητό ότι η απελευθέρωση των Ελλήνων δεν ήταν πρωταρχικός στόχος αλλά και ότι η καταστροφή του Οθωμανικού στόλου στο Ναβαρίνο θεωρήθηκε ότι κινούνταν αντίθετα με τη διατήρηση των ισορροπιών[4].

Με την έναρξη των εργασιών του Κοινοβουλίου για το νέο έτος, η τοποθέτηση του ανώτατου μονάρχη στην ομιλία του για τη ναυμαχία του Ναβαρίνου, όξυνε τα πνεύματα. Από την επόμενη και ως τις 17 Φεβρουαρίου εντοπίζονται κάθε ημέρα δημοσιεύματα με συζητήσεις επί της βασιλικής ομιλίας στα δύο Κοινοβούλια της χώρας.

Οι αντιδράσεις των μελών του Κοινοβουλίου εντοπίζονται στον χαρακτηρισμό της ναυμαχίας του Ναβαρίνου από το Βασιλιά, ως «ανάρμοστου συμβάντος» (“untoward event”) και το χαρακτηρισμό την Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ως «παλαιότατης συμμάχου» (“ancient ally”).

Ενώ ο Βασιλιάς δηλώνει τη βαθύτατη θλίψη του («deeply laments»), η απόδοση του επιθέτου «untoward» ως «δυσάρεστου» δεν φαίνεται να πυκνώνει την «έλλειψη πρόθεσης» που υπονοείται ούτε και το «μη αναμενόμενο» του συμβάντος. Η χρήση του όρου «ατυχούς», επίσης, είναι προβληματική καθώς εμπλέκει τον τυχαίο παράγοντα, κάτι που όπως συνάγεται από αυτόπτες μάρτυρες, δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα[5]. Από την άλλη η απόδοση της ναυμαχίας ως «αδόκητο» γεγονός, εστιάζει περισσότερο στην έννοια του «μη αναμενόμενου» υποβιβάζοντας την «έλλειψη πρόθεσης»[6].

Για την ακριβέστερη απόδοση του όρου «untoward», επελέγη να χρησιμοποιηθεί ο όρος «ανάρμοστο»[7], για να χαρακτηρίσει ένα γεγονός μη επιθυμητό και μη αναμενόμενο, που δεν αρμόζει ανάμεσα σε σύμμαχες, τουλάχιστον μη ευρισκόμενες σε πόλεμο, χώρες.

Στην ομιλία του Γεωργίου Δ’, διακρίνεται ένας απολογητικός τόνος[8], για μια συμπεριφορά που δεν αρμόζει μεταξύ παλαιόθεν σύμμαχων χωρών (ancient ally) και η οποία, βέβαια, προκαλεί θλίψη. Η θλίψη, όμως εκφράζεται μια και μοναδική φορά, ενώ πολύ περισσότερο εμφανής είναι η προσπάθειά του, να επιβεβαιώσει το διεθνή χαρακτήρα της προσπάθειας ειρήνευσης στις επαναστατημένες περιοχές, αλλά και να  συνδέσει την ειρηνευτική επέμβαση με τα βρετανικά συμφέροντα που διακυβεύονται. Άλλωστε, μετά την πρόσφατη εμπειρία των Ναπολεόντειων πολέμων, η ευρωπαϊκή πολιτική της Βρετανίας στοχεύει στη διατήρηση του εδαφικού status quo και της ειρήνης, πράγμα που ευνοεί την ανάπτυξη των εμπορικών δραστηριοτήτων της[9]. Έτσι από την αρχή της ομιλίας τονίζει την «καλή πίστη που υπάρχει μεταξύ των Δυνάμεων για την διατήρηση της ειρήνης», ότι «παρακολουθεί με μεγάλη προσοχή τα τεκταινόμενα στην Ανατολική Ευρώπη» και πως οι «νόμοι που διέπουν τις παρεμβάσεις των πολιτισμένων κρατών έχουν επανειλημμένα παραβιαστεί»[10]. Έπειτα, επισημαίνει τη «διατάραξη της ομαλής διεξαγωγής του εμπορίου των υπηκόων του λόγω των εχθροπραξιών» και εξιστορεί συνοπτικά τη σύμπλευση με τη Ρωσία και έπειτα με τη Γαλλία.

Μετά την ανάγνωση της ομιλίας στη Βουλή των Λόρδων, ο λόρδος Holland, της πολιτικής παράταξης των Ουΐγων, ήταν από τους πρώτους που αντέδρασαν στους χαρακτηρισμούς «ανάρμοστο συμβάν» για τη ναυμαχία και «παλαιάς» συμμάχου για την Οθωμανική Αυτοκρατορία[11]. Προς υποστήριξη των λόγων του, αναφέρει συνθήκες που η Πύλη παραβίασε από το 1699 ως τις μέρες του για να καταδείξει πως δεν μπορεί να συγκαταλέγεται στις σύμμαχες χώρες[12]. Ακόμη, ο λόρδος Grey, εξηγώντας τους λόγους που αναμείχθηκε η Αγγλία, εκφράζει τις ανησυχίες του μήπως προσαφθούν ευθύνες στον ναύαρχο Codrington[13], ενώ ο λόρδος Eldon  τονίζει τη σημασία της άμεσης κατάπαυσης των εχθροπραξιών και χαρακτηρίζει «δίκαιη» την ανάμειξη της Αγγλίας αφού κινδυνεύουν τα εμπορικά της συμφέροντα[14] ενώ παράλληλα  αναγνωρίζει την «αθάνατη φήμη της ένδοξης μάχης του Ναβαρίνου»[15].

Ο πρωθυπουργός λόρδος Wellington εξ’ αρχής κινήθηκε προς υπεράσπιση των χαρακτηρισμών που χρησιμοποιήθηκαν στη βασιλική ομιλία, δικαιολογώντας την έκφραση «ανάρμοστο συμβάν», καθώς στις συνθήκες που υπεγράφησαν στο Λονδίνο αναφερόταν ότι οι Δυνάμεις θα επέμβουν για να σταματήσουν τις εχθροπραξίες και όχι για να προκαλέσουν νέες. Άρα υπ’ αυτήν την έννοια ο χαρακτηρισμός του φαίνεται ορθός.[16] Συνεχίζοντας υποστηρίζει πως η Πύλη ήταν και είναι σημαντικός σύμμαχος της Αγγλίας και σημαντικό μέλος του Ευρωπαϊκού συστήματος σταθερότητας. Ο λόρδος Stangford τοποθετείται επ’ αυτού και επισημαίνει τα φίλια αισθήματα της Τουρκίας απέναντι στην Αγγλία και ελπίζει να μη διαταραχθούν οι φιλικές σχέσεις που ενώνουν τις δύο χώρες.[17]

Πιο συμβιβαστικός, ο λόρδος Palmerston δηλώνει επί του γεγονότος στη Βουλή των Λόρδων ότι δεν υπήρξε πολιτικό δίλημμα από την υποτιθέμενη καταδίκη στην ομιλία της ναυμαχίας του Ναβαρίνου. Η ομιλία δεν καταδίκαζε τη μάχη του Ναβαρίνου, ούτε εγκαλούσε το ναύαρχο Codrington, που είχε την αρχηγία σε εκείνη την περίσταση. Το μόνο που αναφέρθηκε ήταν ότι η σύγκρουση ήταν απροσδόκητη και ο Βασιλιάς εξέφραζε τη λύπη του. Ο Palmerston συνεχίζει λέγοντας:

Έχει ειπωθεί ότι η ομιλία είχε καταδικάσει την ικανότητα του Codrington και ότι η κυβέρνηση είχε, με αυτόν τον τρόπο, εκφράσει την αποδοκιμασία της για τη συμπεριφορά του. Τίποτα δεν θα μπορούσε να είναι πιο ψευδές. Οι τιμές που είχαν αποσταλεί, αφού ελήφθησαν οι μαρτυρίες από τη ναυμαχία, δεν επιτρέπουν να επικριθεί ο ναύαρχος και ακόμα υπάρχει εμπιστοσύνη προς αυτόν[18].

Ο Palmerston παραδέχεται πως δεν θα μπορούσε στο λόγο του ο Βασιλιάς να μην χαρακτηρίσει έτσι μια ναυμαχία στην οποία εμπλέκεται ο δικός του στόλος και μιας χώρας με την οποία δεν βρίσκεται σε πόλεμο. Αυτό όμως, δεν μειώνει τη σημασία και τη δόξα που έφερε στον ναύαρχο Codrington και στην Αγγλία[19].

Λίγες ημέρες αργότερα, όπως είχε προστάξει ο βασιλιάς, ο λόρδος του Carnavon προσκομίζει έγγραφα που περιέχουν τις εντολές που είχαν δοθεί στους ναυάρχους των στόλων των τριών Μεγάλων Δυνάμεων για να μελετηθούν και να αποφανθεί το κοινοβούλιο αν οι εντολές τηρήθηκαν ή παρερμηνεύθηκαν. Παράλληλα, από μερίδα των παρόντων εκφράζεται η ανησυχία μήπως η Βρετανία κληθεί να πληρώσει αποζημίωση για την καταστροφή του τουρκοαιγυπτιακού στόλου στο Ναβαρίνο[20].

Είναι έκδηλη η αμηχανία και η σύγχυση που επήλθαν στη Βουλή των Λόρδων, με αφορμή το Λόγο του Θρόνου. Ο Τύπος, στην πλειοψηφία του, περιορίστηκε στην απλή καταγραφή των γεγονότων και των ομιλιών στο κοινοβούλιο, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν υπήρξαν εξαιρέσεις, με εφημερίδες να παίρνουν θέση επί του θέματος. Την επόμενη ημέρα για παράδειγμα, η συντηρητική Leeds Intelligencer εκφράζει την ειλικρινή ικανοποίηση της, που η ανόητη παραβίαση του διεθνούς δικαίου που διαπράχθηκε στο Ναβαρίνο, αποκηρύχθηκε από τους σημερινούς συμβούλους της Μεγαλειότητας, με τους ισχυρότερους όρους[21].

Αντίθετα, λίγες ημέρες αργότερα, η φιλελεύθερη Western Times, τονίζει ότι το ιδιαιτέρως ανησυχητικό δεν είναι ότι αυτοί οι χαρακτηρισμοί χρησιμοποιήθηκαν στο Λόγο του Θρόνου, αλλά από τον λόρδο Wellington:

Ο λόρδος φαίνεται να ενισχύει το δεσποτισμό και την τυραννία με τα λόγια του και αν μάθει η Πύλη ότι το κυβερνών κόμμα αποκηρύσσει την αναγκαία συνέπεια της συνθήκης του Λονδίνου, η Πύλη δύσκολα θα συμμορφωθεί. Η αλαζονεία της θα οξυνθεί, η ευκαιρία για ελευθερία των Ελλήνων μπορεί να χαθεί και αυτό μπορεί να έχει συνέπειες και για ολόκληρη την Ευρώπη[22].

Η Βουλή των Κοινοτήτων αντιδρά περισσότερο ήπια και θετικά στο «ανάρμοστο» συμβάν. Οι ανησυχίες αφορούν κυρίως στην τύχη του ναυάρχου Codrington, και όχι τόσο στις διεθνείς προεκτάσεις του συμβάντος. Ενδεικτικά, ο Mr. Brownlow εκφράζει την ανακούφισή του που δεν προσάπτεται καμία κατηγορία στον ναύαρχο Codrington, αλλά και μιλά με συμπάθεια για τους Έλληνες, ένα λαό που διεκδικεί τα πολιτικά του δικαιώματα. Οι Sir Warrender και Mr Hobhouse εκφράζουν την ανακούφισή τους καθώς ο ναύαρχος απαλλάσσεται από ενδεχόμενες ευθύνες. Ο λόρδος Morpeth δεν ικανοποιείται καθώς θεωρεί πως οι εξηγήσεις που δόθηκαν από την κυβέρνηση, δεν συνοδεύονται από σαφή απαλλαγή ευθυνών των πρεσβευτών που υπέγραψαν τη συνθήκη και του ναυάρχου[23].

Πιο συναισθηματικός, ο Mr Jenkings, αξιολογεί την χρήση από τον δούκα του Wellighton, των επιθέτων “untoward” και “ally”, που χρησιμοποιήθηκαν στο Λόγο του Θρόνου, επίσης μη ικανοποιητική. Μάλιστα χαρακτηρίζει τη χρήση τέτοιων επιθέτων: ανόητη, όταν αναφέρονται σε τέτοιο ένδοξο επίτευγμα όπως τη νίκη του Ναβαρίνου. Αυτός ο αξιωματικός (ενν. Codrington) ενήργησε με αξιοζήλευτη επιδεξιότητα, κάτω από τις δυσκολότερες συνθήκες. Μια τέτοια επιτυχία κοσμεί τη ναυτική ιστορία της χώρας και δύσκολα θα ξαναβρεθεί. Καταδικάστηκε άμεσα επειδή είχε χυθεί τουρκικό αίμα και βυθίστηκαν και κάηκαν τουρκικά πλοία. Έχουν (ενν. οι συντηρητικοί) κατά νου τις φρικαλεότητες που διαπράχθηκαν στη Χίο; Έχουν υπ’ όψιν τους τις φρικαλεότητες που έχουν διαπραχθεί κατά τα τελευταία έξι χρόνια σε αυτή την όμορφη γωνιά της Ευρώπης; Οι περιστάσεις απαίτησαν άμεσες αποφάσεις.[24]

Καθ’ όλη τη διάρκεια του 19^ου αιώνα εμφανίζονται δημοσιεύματα που αφορούν τη ναυμαχία και τις πολιτικές προεκτάσεις της. Ενδεικτικά, λίγα χρόνια μετά τη ναυμαχία του Ναβαρίνου, το 1832 εντοπίζεται ένα δημοσίευμα που την αποτιμά αρκετά αρνητικά. Συγκεκριμένα αναφέρει: «η Αγγλία και η Γαλλία διέπραξαν πολύ μεγάλο λάθος με την ανάμειξή τους στη ναυμαχία του Ναβαρίνου και καταστρέφοντας τον οθωμανικό στόλο». Στη συνέχεια το προεκτείνει γενικεύοντας ως προς την ανεξαρτησία των Ελλήνων: «Θα ήταν καλύτερο να επανατεθούν υπό οθωμανική κυριαρχία από το μεγάλο κόστος που θα είχε ένας ξένος βασιλιάς και η ακολουθία του. Θα ήταν καλύτερο και για αυτούς και για την ανθρωπότητα, να επανατεθούν υπό την οθωμανική κυριαρχία, παρά στην επιρροή της βάρβαρης Ρωσίας»[25]. Το δημοσίευμα αυτό προφανώς επηρεάζεται από τις εξελίξεις στην Ελλάδα με την εκλογή και τη δολοφονία του Ι. Καποδίστρια, τις αναταραχές που ακολουθούν και επιπλέον είναι εμποτισμένο από το διαρκή φόβο της Αγγλίας για την πιθανότητα επέκτασης της Ρωσικής επιρροής προς νότο.

Στο ίδιο μήκος κύματος και η συντηρητική Newcastle Journal, to 1862, που σε ανάλυσή της διαβλέπει ρωσική υποκίνηση στην Ελληνική Επανάσταση με το σχηματισμό της «(Φιλικής) Εταιρείας». Ως προς τη ναυμαχία του Ναβαρίνου γράφει χαρακτηριστικά: «η ξαφνική και ασυνείδητη εχθρότητα της Αγγλίας και της Γαλλίας στην Τουρκία και η καταστροφή του στόλου της στο Ναβαρίνο, έδωσαν στη Ρωσία την ευκαιρία να χρησιμοποιήσει τη δύναμη της Αγγλίας και της Γαλλίας για να αποδυναμώσει την Τουρκία και να φέρει το δικό της στόλο στη Μεσόγειο»[26]/

Αντίθετα, την ίδια χρονιά, η φιλελεύθερη The Observer, έστω και τρεις δεκαετίες μετά, ασκεί κριτική στην έκφραση “ανάρμοστο συμβάν” και επισημαίνει πως οι Βρετανοί στάθηκαν αρωγοί στην προσπάθεια ενός χριστιανικού έθνους που είχε υποφέρει τα χειρότερα από έναν αλλόθρησκο δυνάστη, ξεπερνώντας τα όποια μικροπολιτικά συμφέροντα.[27]

Τέλος, το 1876, αλιεύεται στα αρχεία της εφημερίδας The Times, δημοσιευμένη επιστολή του υιού Codrington, William, προς τον αρχισυντάκτη, στην οποία προσπαθεί να φωτίσει τα γεγονότα της εποχής και μάλλον να αποκαθάρει τη μνήμη του πατρός του[28]. Ο William Codrington, αφού εξιστορήσει σύντομα τα γεγονότα που οδήγησαν στις υπογραφές του Πρωτοκόλλου της Πετρούπολης και της Συνθήκης του Λονδίνου, εστιάζει πως στη Συνθήκη είχε εισαχθεί μυστικός όρος ότι: “οι ναύαρχοι καλούνται να χρησιμοποιήσουν ό,τι οι περιστάσεις επιδέχονται για να επιβάλλουν ανακωχή στους εμπολέμους και να αποτρέψουν όσο είναι δυνατό τις συγκρούσεις ανάμεσα στις αντιμαχόμενες πλευρές“. Ο ίδιος, ως συνθήκες που περιέπλεξαν την κατάσταση και οδήγησαν στη συμπλοκή, διακρίνει την ιδιόρρυθμη κυβέρνηση της Πύλης, την πειρατεία των Ελλήνων στη θάλασσα, τα αντικρουόμενα συμφέροντα των Δυνάμεων της Τριμερούς στη Μεσόγειο και τον πιθανό κίνδυνο που παρέμενε στην ξηρά, εννοώντας τις χερσαίες δυνάμεις του Ιμπραήμ. Επιπλέον, σχολιάζει τον αντίκτυπο του χαρακτηρισμού «ανάρμοστο συμβάν» λέγοντας πως προκάλεσε δυσπιστία στη Ρωσία και δυσφορία στη Γαλλία[29]. Επιπρόσθετα, γέννησε ελπίδες στους αντιπάλους ότι η συμμαχία επρόκειτο να διαλυθεί και ύστερα επέτρεψε τη μονομερή επέμβαση της Ρωσίας, που ήθελε να αποφύγει ο G. Canning. Επισημαίνει ολοκληρώνοντας, πως, ανεξάρτητα με τις επιδιώξεις και τις επιτυχίες των Ρώσων, τα γεγονότα του 1827 και 1828 φέρουν την υπογραφή του Sir E. Codrington και αξίζουν την αναγνώριση και της Αγγλίας και της Ελλάδας[30].

Συμπέρασμα

Οι χαρακτηρισμοί στην ομιλία του βασιλιά της Αγγλίας, αφ’ ενός για τη ναυμαχία του Ναβαρίνου ως «ανάρμοστου συμβάντος» και αφ’ ετέρου για την Οθωμανική Αυτοκρατορία ως «παλαιότατης συμμάχου», αποτέλεσαν την αφορμή σφοδρών διαξιφισμών ανάμεσα στα μέλη των Κοινοβουλίων του Ηνωμένου Βασιλείου.
Oι συζητήσεις αυτές επέτρεψαν να διαφανούν εναργέστερα οι θέσεις των πολιτικών παρατάξεων απέναντι στο Ελληνικό Ζήτημα. Η ναυμαχία του Ναβαρίνου δεν αποτέλεσε μόνο σταθμό για την επιτυχία της επανάστασης των Ελλήνων. Ανάγκασε τους πολιτικούς της Βρετανίας να εκτεθούν και να πάρουν σαφή θέση στο ζήτημα της ανεξαρτησίας των Ελλήνων αλλά και την ίδια τη Βρετανία να εγκαταλείψει την πολιτική της μη παρέμβασης στα ζητήματα της ευρωπαϊκής ηπείρου που ακολουθούσε σταθερά μετά το τέλος των Ναπολεόντειων πολέμων.
Έτσι, σταδιακά οι δύο κυρίαρχες πολιτικές παρατάξεις διαμορφώνουν τη στάση τους απέναντι στην επανάσταση των Ελλήνων. Οι φιλελεύθεροι Ουίγοι προοδευτικά τάσσονται υπέρ της ελληνικής ανεξαρτησίας και επιχειρηματολογούν για τη φιλάνθρωπη στάση που πρέπει να επιδείξει η Αγγλία απέναντι στους Έλληνες. Επίσης πολλές φορές δίνουν ρομαντικές διαστάσεις στη ρητορική τους, μιλώντας για την αναβίωση της αρχαίας Ελλάδας και τους ήρωες απογόνους των αρχαίων Ελλήνων. Οι Συντηρητικοί από την άλλη, μάλλον προεξοφλώντας την ίδρυση του νέου κράτους, χρησιμοποιούν το ίδιο επιχείρημα περί αρχαίας Ελλάδας για να περιορίσουν την έκτασή του ώστε να μπορεί να ελεγχθεί ευκολότερα και να μη θιγεί υπέρμετρα η σύμμαχος Οθωμανική Αυτοκρατορία. Αμφότερες όμως, επιθυμούν την ειρήνευση στην περιοχή καθώς διαβλέπουν από τη μια κίνδυνο για τα βρετανικά εμπορικά συμφέροντα, και από την άλλη κίνδυνο επέκτασης της ρωσικής επιρροής προς το νότο. Έτσι, προκρίνεται η δημιουργία ενός περιορισμένου σε έκταση και ελεγχόμενου από τη Βρετανία κράτους, ως η λύση στο πρόβλημα.
Οι εφημερίδες μοιράζονται και αυτές μεταξύ των δύο αυτών απόψεων, ανάλογα με ποια πολιτική παράταξη υποστηρίζουν. Αυτές που πρόσκεινται στο κόμμα των Ουΐγων, το Φιλελεύθερο κόμμα αργότερα, φιλοξενούν ευνοϊκά άρθρα για τους Έλληνες, το ζήτημα της ανεξαρτησίας τους και πολλές φορές τονίζουν τη σύνδεση των νεοελλήνων με τους αρχαίους Έλληνες. Οι συντηρητικές αντίθετα, εστιάζουν περισσότερο στο οικονομικό πλήγμα που έχει δεχθεί το εμπόριο στην ανατολική Μεσόγειο, ενώ δηλώνουν συχνά τον προβληματισμό τους για τις δυνατότητες και το μέλλον που μπορούν να έχουν οι Έλληνες με δική τους κρατική οντότητα έπειτα από αιώνες ξένης κυριαρχίας.

 Υποσημειώσεις, βιβλιογραφικές παραπομπές

[1] σ.σ. Συμπληρωματικά αξίζει να αναφερθεί πως στον αμερικανικής προέλευσης ιστότοπο https://www.newspapers.com/, περιλαμβάνονται όλα τα προαναφερθέντα έντυπα και αποθηκεύονται σε μορφή .jpeg αντί των .pdf που χρησιμοποιούν τα βρετανικά αρχεία. Πολλά είναι σε υψηλότερη ανάλυση και ποιοτικώς ευκρινέστερα, είναι, όμως, μεγαλύτερα σε όγκο αρχεία.]

[2] Εφημ. The Times, 30/01/1828, σ. 1

[3] Βλ. Παράρτημα παρούσης μελέτης

[4] Woodhouse, C. M., Η ναυμαχία του Ναβαρίνου, Αθήνα, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2016, σ. 181

[5] Woodhouse, C. M, στο ίδιο., σ. 158-164

[6] Λουλές, Δ., «Ο ΒΡΕΤΑΝΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΟΥ ΝΑΒΑΡΙΝΟΥ», Μνήμων, 7, 1979,  σ. 1-11

[7] Clogg, R., Σύντομη Ιστορία της Νεώτερης Ελλάδας, Αθήνα, ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ-Α. ΚΑΡΔΑΜΙΤΣΑ, 2012, σ. 101. Στο λεξικό του πανεπιστημίου της Οξφόρδης, βλ.   https://en.oxforddictionaries.com/definition/untoward, ημ. ανάκτησης 8/05/2018, φαίνεται πως η λέξη “untoward” συμπυκνώνει τρία χαρακτηριστικά καθώς αποδίδεται ως «unexpected and inappropriate or inconvenient», δηλαδή, «ξαφνικό, ανάρμοστο ή αμήχανο». Επίσης και στο λεξικό του πανεπιστημίου του Cambridge αποδίδεται με ίδιους ορισμούς, βλ.https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/untoward#translations, ημ. ανάκτησης 8/05/2018. Το ιστορικό και ευρείας χρήσης λεξικό Merriam-Webster, https://www.merriam-webster.com/dictionary/untoward, ημ. ανάκτησης 8/05/2018, το αποδίδει ως «απρεπές και μη αναμενόμενο».

[8] Κακαμπούρας, Δ., Η Βρετανική πολιτική, ο Μπάιρον και οι Έλληνες του ’21, Αθήνα, Ιστορητής, 1993, σ.70

[9] Τσιρπανλής, Ζ., Η Ευρώπη και ο Κόσμος, 1814-1914, Θεσσαλονίκη, Βάνιας, 1993, σ. 70

[10] Για το «Σύστημα των Συνεδρίων», την «αρχή της παρέμβασης» αλλά και για την πολιτική στάση στη Βρετανία να μην παρεμβαίνει πέρα από τις περιοχές των συμφερόντων της βλ. Richards, D., Ιστορία της Σύγχρονης Ευρώπης, Από τη γαλλική επανάσταση ως το τέλος του 20^ου αιώνα, Αθήνα, Εκδόσεις Παπαδήμα, 2005, σ. 129-130

[11] Εφημ. Morning Chronicle, 30/01/1828, σ. 1, εφημ. The Guardian, 02/02/1828, σ.4, εφημ. Leeds Mercury, 02/02/1828, σ. 2, εφημ.  The Examiner, 03/02/1828, σ. 4, κ.α.

[12] Εφημ. Chester Courant, 05/02/1828, σ. 5

[13] Εφημ. Lancaster Gazette, 02/02/1828, σ. 2 × εφημ. Worcester Journal, 07/02/1828, σ. 4

[14] Εφημ. Chester Courant, 05/02/1828, σ. 5

[15] Εφημ. Leeds Intelligencer, 31/01/1828, σ. 3

[16] Εφημ. The Guardian, 02/02/1828, σ.4 × εφημ. Lancaster Gazette, 02/02/1828, σ. 2 × εφημ. North Devon Journal, 07/02/1828, σ. 2

[17] Εφημ. Chester Courant, 05/02/1828, σ. 5

[18] Εφημ. Manchester Courier and Lancashire General Advertiser, 02/02/1828, σ. 3

[19] Εφημ. The Guardian, 02/02/1828, σ. 4

[20] Εφημ. The Times, 12/02/1828, σ. 1

[21] Εφημ. Leeds Intelligencer, 31/01/1828, σ. 3

[22] Εφημ. Western Times, 09/02/1828, σ. 2

[23] Εφημ. Globe, 01/02/1828, σ. 3, εφημ. Leeds Intelligencer, 07/02/1828, σ. 2

[24] Εφημ. Carlisle Patriot, 09/02/1828, σ. 4

[25] Εφημ. Dorset County Chronicle, 22/03/1832, σ. 2

[26] Εφημ. Newcastle Journal, 22/12/1862, σ. 3

[27] Εφημ. The Observer, 23/11/1862, σ. 5

[28] Πράγματι, μετά τη ναυμαχία ξεκίνησε μια διαμάχη για το αν ο Codrington ακολούθησε ή παρενέβη εντολές, η οποία οξύνθηκε και με το Λόγο του Βασιλιά. Ερωτήματα του εστάλησαν, στα οποία ο Codrington κρίθηκε ότι απάντησε μη ικανοποιητικά, με αποτέλεσμα την ανάκλησή του τον Ιούνιο του 1828. Έκτοτε ξεκίνησε μια μακρά διαμάχη, ακόμη και δικαστική, ως την δικαίωσή του τον Ιούλιο 1834. Βλ. Woodhouse, C. M., Η ναυμαχία, ό.π., σ. 181-197

[29] Η Sussex Advertiser, μεταφέρει στο βρετανικό αναγνωστικό κοινό, σχολιασμό της ομιλίας του Γάλλου βασιλιά, κατά την έναρξη των συνεδριάσεων του γαλλικού κοινοβουλίου. Η ναυμαχία χαρακτηρίζεται «ένδοξο γεγονός», χαρακτηρισμός που η φιλελεύθερη εφημερίδα υποδέχεται με ικανοποίηση. Βλ. εφημ.  Sussex Advertiser, 11/02/1828, σ. 3. Επίσης, αγγλικές εφημερίδες του 1877, αναφέροντας ως πηγή την The Times, δηλώνουν ότι «η Συνθήκη μεταξύ των τριών Μεγάλων Δυνάμεων (σσ. 6^ης Ιουλίου 1827) προέβλεπε πιθανή στρατιωτική εμπλοκή, αν η Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν δεχόταν κατάπαυση των εχθροπραξιών». Ισχυρίζονται, δηλαδή, ότι υπήρχε πρόβλεψη χρήσης βίας και μάλιστα μόνο προς τη μια από τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές. Βλ. εφημ. Bury Free Press, 03/02/1877, σ. 2, εφημ. The Salisbury Times, 03/02/1877, σ. 3, εφημ. Whitby Gazette, 03/02/1877, σ. 3, κ.α.

[30] Εφημ. The Times, 11/12/1876, σ. 8

 

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Εφημ. The Times, 30/01/1828, σ. 1

Ο λόγος του βασιλιά της Βρετανίας κατά την έναρξη των εργασιών της Βουλής των Λόρδων στις 29 Ιανουαρίου 1828.

«…στο λιμάνι του Ναβαρίνου έλαβε χώρα μια σύγκρουση τελείως απροσδόκητη μεταξύ των πλοίων των συμμάχων Δυνάμεων και του στόλου της οθωμανικής Πύλης. Παρά την ανδρεία που επιδείχθηκε από το συνασπισμένο στόλο, Η Αυτού Μεγαλειότης δεν μπορεί να μη θρηνήσει, που αυτή η σύγκρουση έγινε με τη ναυτική δύναμη μιας παλαιοτάτης συμμάχου. Εξακολουθεί όμως να τρέφει την ελπίδα πως το ανάρμοστο αυτό γεγονός δε θα συνοδευθεί από άλλες εχθροπραξίες και δεν θα επιτείνει τις διαφορές μεταξύ της Πύλης και των Ελλήνων, τις οποίες είναι κοινό συμφέρον τους να συμβιβάσουν…»

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Clogg, R., Σύντομη Ιστορία της Νεώτερης Ελλάδας, Αθήνα, ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ-Α. ΚΑΡΔΑΜΙΤΣΑ, 2012
• Richards, D., Ιστορία της Σύγχρονης Ευρώπης, Από τη γαλλική επανάσταση ως το τέλος του 20^ου αιώνα, Αθήνα, Εκδόσεις Παπαδήμα, 2005
• Woodhouse, C. M., Η ναυμαχία του Ναβαρίνου, Αθήνα, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2016
• Κακαμπούρας, Δ., Η Βρετανική πολιτική, ο Μπάιρον και οι Έλληνες του ’21, Αθήνα, Ιστορητής, 1993
• Λουλές, Δ., «Ο ΒΡΕΤΑΝΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΟΥ ΝΑΒΑΡΙΝΟΥ», Μνήμων, 7, 1979, http://dx.doi.org/10.12681/mnimon.192
• Τσιρπανλής, Ζ., Η Ευρώπη και ο Κόσμος, 1814-1914, Θεσσαλονίκη, Βάνιας, 1993

 

Βιβλιογραφία προς αξιοποίηση

Α) Για την Ελληνική Επανάσταση

• Dakin, Douglas, Ο αγώνας των Ελλήνων για την Ανεξαρτησία, 1821-1833, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα, 1999
• Γιαννόπουλος, Γ., «Η Διπλωματία: Ευρωπαϊκοί ανταγωνισμοί και ίδρυση του Ελληνικού κράτους», στο Συλλογικό, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, 1770-2000, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2003
• Κρεμμυδάς, Β., Η ελληνική επανάσταση του 1821, Τεκμήρια, αναψηλαφήσεις, ερμηνείες, Αθήνα, Gutenberg, 2016
• Πιζάνιας, Πέτρος (επιμ.), Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821, ΕΝΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΓΕΓΟΝΟΣ, Αθήνα, ΚΕΔΡΟΣ, 2009

Β) Για την ιστορία της Μεγάλης Βρετανίας:

• Speck, W. A., Συνοπτική Ιστορία της Μεγάλης Βρετανίας, Αθήνα, Ιστορητής, 1995
• Seton-Watson, R.W., Britain in Europe, 1789-1914, Cambridge University Press, Cambridge, 1945
• Τζουρμανά, Ι. Δ., Βρετανοί φιλελεύθεροι και ριζοσπάστες μεταρρυθμιστές: ο Τζέρεμυ Μπένθαμ και η ελληνική επιτροπή του Λονδίνου (1823-1826), Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, 2007, Διδακτορική Διατριβή, [Ανακτήθηκε 10/09/2018], https://www.didaktorika.gr/eadd, http://hdl.handle.net/10442/hedi/44112

Γ) Για τον Τύπο του 19^ου αιώνα στη Βρετανία

• Altick, Richard D., The English common reader: a social history of the mass reading public, 1800-1900; with a foreword by Jonathan Rose, Ohio State University Press, Columbus, 1998
• Bates D., Historical Research using British Newspapers, Barnsley, Pen and Sword Books, 2016
• Cowan, Brian, «The Rise of the Coffeehouse Reconsidered», Historical Journal, 47, 2004, σ.21-46, Ημ. Ανάκτησης 12/07/2018, https://www.jstor.org/stable/4091544
• Ferdinand, C., «Newspapers and the sale of books in the provinces», στο Suarez, SJ & M. Turner (Επιμ.), The Cambridge History of the Book in Britain, Cambridge University Press, Cambridge, 2009
• Habermas, J., Αλλαγή δομής της δημοσιότητας : έρευνες πάνω σε μια κατηγορία της αστικής κοινωνίας, Αθήνα, Νήσος, 1997
• Jones, Α., Powers of the press, Newspapers, Power and the Public in Nineteenth-Century England, Aldershot, Ashgate Publishing, 1998

Ηλεκτρονικά Λεξικά

• Oxford Dictionary https://en.oxforddictionaries.com
• Cambridge Dictionary https://dictionary.cambridge.org
• Merriam-Webster Dictionary https://www.merriam-webster.com

 

 

Ιωάννης Προδρόμος Κουμουνδούρος, Ιστορικός, ΜΑ